ik ben enorm voorstander van voedingsbodems en soils. Die laatste misschien nog wel het meest maar daar hangt ook een prijskaartje aan. Terwijl een voedingsbodem maar een fractie kost.
Of er "de ideale bodem" bestaat weet ik niet, elke eigenschap en elk materiaal heeft voor- en nadelen. Het is een kwestie van voorkeur van jezelf en je planten, aquarium bewoners etc:
- Hechting. Eerste en meeste basale functie van een bodem is dat planten zich er in kunnen verankeren met hun wortels. Planten met fijne kleine worteltjes hebben daarvoor een wat fijner substraat nodig dan planten met grotere wortels. Wil je een veldje Hemianthus callitrichoides "cuba" dan is een grof grind niet meteen aan te raden.
- Doorlaatbaarheid. Een tweede punt kwa beworteling is dat voor de meeste planten geld dat ze hun wortels niet of minder goed groeien onder zuurstofarme omstandigheden. Een te fijne bodem waardoor zuurstofrijk water moeilijk doordringt is dus af te raden. Denk aan heel fijn zand of klei. Want hoewel klei veel positieve eigenschappen heeft is een negatieve eigenschap dat het water slecht doorlaat. Hetzelfde geld eigenlijk voor organisch materiaal: veel goede eigenschappen maar de afbraak van organsich materiaal verbruikt veel zuurstof. Te veel is dus ook niet goed.
- Voedingsreservoir. Waar veel mensen direct aan denken bij een voedingsbodem is dat het allerlei voedingstoffen bevat voor je planten. Hoewel dit opzichzelf heel goed kan is het effect in het aquarium vaak beperkt. De best opneembare voedingstoffen zijn in de meeste gevallen goed oplosbaar en spoelen dus vrij gemakkelijk uit je bodem. Een oplossing kan zijn om ze te verpakken in klei of hars bolletjes (osmocote) zodat ze langzamer vrijkomen. Ook kan er worden gekozen voor slecht oplosbare verbindingen of organisch gebonden voedingstoffen. Nadeel is dat deze dan weer minder goed opneembaar zijn en vaak eerst gereduceerd of afgebroken moeten worden, al dan niet met behulp van microorganismen. Die processen gaan langzaam, reductieprocessen vinden doorgaans plaats onder zuurstof arme omstandigheden en vragen de aanwezigheid van de juiste microorganismen die ook andere (voedings)stoffen nodig hebben. IMO is een voedingsbodem dan ook zeker geen vervangen voor vloeibare plantenvoeding. Meer een aanvulling op of bron van specifieke stoffen zoals, mineralen/sporenelementen en/of fosfaat.
- Voedingsbuffer. De veelbesproken CEC-waarde. Materialen met een hoge CEC-waarde zoals klei soorten of organische materiaal als mulm, turf e.d. houden aan hun oppervlak postief geladen deeltjes (kationen) vast. Deze deeltjes kunnen vervolgens omgeruild worden met andere positief geladen deeltje uit het water. Kalium, ammonium, calcium, magnesium, ijzer etc zijn voorbeelden van kationen. De bufferwerking van de bodem zorgt ervoor dat schommelingen door een waterverversing of het toevoegen van plantenvoeding kleiner worden. Je krijgt dus stabielere waarden en dat is inprincipe gunstig voor een gezond aquarium met mooie planten en weinig algen. Bedenk wel dat de CEC-waarde buiten het aquarium belangrijker is dan erin, in de (moes)tuin voorkomt het dat voedingstoffen wegspoelen bij overvloedige regen, en bodems met hoge CEC houden doorgaans ook beter vocht vast bij droogte. In het aquarium zijn die eigenschappen duidelijk niet zo relevant.
- Rhizosfeer. De wortel zone van een aquarium is vergelijkbaar met de darmen van een mens. Het is de plek waar voedsel wordt afgebroken, voedingstoffen worden opgenomen en heel veel microorganismen wonen die daarbij helpen. Het belang van het bodemleven in het aquarium wordt vaak enorm onderschat. Het is de reden waarom een aquarium pas na maanden echt ingedraaid is en waarom het helpt bij de opstart om een deel oud bodemmateriaal te hergebruiken. Feit is dat bodems met voldoende organisch materiaal en mineralen (klei bijv) veel meer microscopisch leven bevat dan schoon zand. Nou blijft zand ook niet schoon in het aquarium, maar een voedingsbodem zal een grotere hoeveelheid en verscheidenheid aan microorganismen huisvesten dan enkel filterzand iig in de eerste tijd
- pH-waarde. een goede bodem is licht zuur, dat is nou eenmaal de pH waarbij de meeste voedingsstoffen het best opneembaar zijn door je planten. Soil is bijv van nature zuur, een beetje turf helpt ook om de bodem pH iets te laten dalen. Als je al een pH waarde hebt van 6 of 6,5 in je aquarium maakt dit geen groot verschil, maar heb je een wat hogere pH kan het je planten wel helpen.
- Fosfaatbinder. Niet iedereen is er fan van, maar het onttrekken van fosfaat aan het water is een beproefde methode om de groei van algen te beperken. ADA heeft heel bewust geen enkele vloeibare voeding met fosfaat, PMDD-bemesting is fosfaat vrij etc. Fosfaat is in de natuur over het algemeen de beperkende voedingsstof, Het is schaars en in de meest voorkomende vormen onoplosbaar. Planten kunnen al dan niet met behulp van microorganismen fosfaat uit de bodem halen. Algen zijn afhankelijk van wat erin het water zit. Vervuiling met fosfaat leidt in de natuur vaak tot algenexplosies met negatieve gevolgen voor het andere waterleven. Het is dus één methode. Een goede methode om fosfaat uit het water te halen is het laten reageren met ijzer. aquasoil bevat bijv veel ijzer, net als lateriet. Ook kun je zelf ijzeroxide door een bodem mengen en zit het in verschillende commerciele voedingsbodems. Dat is niet alleen als lange termijn ijzer bemesting (heel lange termijn) maar ook (en misschien wel vooral) als fosfaatbinder. Door fosfaat in de bodem vast te leggen is het beter beschikbaar voor de meeste planten dan voor de algen.
Nogmaals ik ben fan van voedingsbodems, het is zeker niet de énige manier maar wel een manier die mij goed bevalt.
Mijn favoriet is zonder twijfel de soil bodem, et plant fijn, goede doorstroming, alle eigenschappen die ik wil, maar het nadeel is gewoon de prijs.
Andere materialen die ik gebruik zijn:
- Bentoniet, gemakkelijk te krijgen en goedkoop als kattenbakkorrels bij iedere willekeurige supermarkt. Gewoon op de verpakking kijken voor 100% bentoniet en je zit goed. Voordelen zijn daarnaast dat het een prima CEC-waarde heeft, en nat een plakkerige zachte klei geeft die goed op zijn plek blijft. Nadeel is dat het water slecht doorlaat. Dus niet teveel van door je bodem mengen of als dun laagje onder de bodem gebruiken.
- Turfstrooisel, bron van organisch materiaal en verlaagt de pH van de bodem.
- puimsteen, als vuller zorgt voor goede doorstroming van de bodem als geheel en substraat voor microscopisch leven.
- humicclay een fossiele klei soort die rijk is aan koolstof.
- ijzeroxide, roest in poedervorm als fosfaatbinder en ijzerbron.
- bacteriepoeders, baat het niet dan schaadt het niet.
dingen waar ik mee heb geexperimenteerd maar niet meer gebruik:
Biochar, verkoolde planten op hoge temperatuur onder zuurstofarme omstandigheden. breekt veel trager af dan turf wat een voordeel zou kunnen zijn maar verhoogt de bodem pH
lavameel, bron van mineralen maar verhoogt de pH en CEC is lager dan echte klei soorten.
lateriet, opzich ok, maar CEC is niet zo hoog als veel andere klei soorten en relatief prijzig en lastig aan te komen.
vijveraarde, ok, maar gewoon mengsel turf en zand in veel gevallen en dus onzinnig.
glafoam, synthetisch alternatief voor puimsteen gemaakt van glas en oesterschelpen, niks mis mee maar vind puimsteen toch fijner werken.
